حسینعلیشاه زین‌الدین محمدحسین اصفهانیحسینعلیشاه، لقب محمدحسین اصفهانی، معروف به زین‌الدین، از علما و مشایخ سلسله نعمت‌اللهیه در قرن سیزدهم بود. فهرست مندرجات۲ - اهل علم و فقه ۳ - در جستجوی معارف باطنی ۴ - راه امرار معاش ۵ - عنوان خلیفةالخلفائی ۶ - مخالفت ملاعلی نوری با حسین علیشاه ۷ - تکفیر حسین علیشاه ۸ - وفات ۹ - اثر باقی‌مانده از حسین علیشاه ۱۰ - محتوای ردپادری ۱۱ - ناتوانی از آوردن مثل قرآن دلیل بر معجزه بودن آن ۱۲ - دفاع از ذکر نام پیامبر در کتاب‌های انبیای پیشین ۱۳ - نقد آرای مارتین درباره کفاره بودن قتل حضرت عیسی ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - پیشینهزینالعابدین شیروانی [۱]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
اصل وی را از خوانسار دانسته است و رضاقلی هدایت [۲]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۶، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
از تبریز .۲ - اهل علم و فقهخاندانش اهل علم و فقه بودند. جد مادری وی، زین‌الدین (متوفی ۱۲۰۲)، از واعظان و علما بود و در شهر اصفهان سکنا گزید و امامت جمعه را برعهده داشت. [۳]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
[۴]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۶، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
محمدحسین ابتدا نزد دایی خود، محمد زین‌الدین، به تحصیل علوم دینی مشغول شد. [۵]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۱، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
۳ - در جستجوی معارف باطنیوی پس از تکمیل علوم عقلی و نقلی نزد استادان آن عصر، در جستجوی معارف باطنی، در ایران و عربستان به سیر و سفر پرداخت و سرانجام نزد سید میرعبدالحمید معصوم علیشاه رفت و با اشاره وی، مرید نورعلیشاه (میرزا محمدعلی اصفهانی) شد و پس از چندی نیز از نورعلیشاه اجازه ارشاد یافت و به اصفهان بازگشت. [۶]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
[۷]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۱، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
او به دستور سیدمیرعبدالحمید معصوم علیشاه هیچگاه از کسوت علمای دین خارج نشد و همواره به تدریس و مباحثه اشتغال داشت. [۸]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۷، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
[۹]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۱، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
۴ - راه امرار معاشحسین علیشاه بسیار زاهدانه می‌زیست و زندگی خود را از دو دستگاه شَعربافی موروثی تأمین می‌کرد و هر چه از وجوهات به او می‌رسید صرف فقیران می‌نمود. وی در اصفهان چنان با احتیاط سلوک می‌کرد که مدت‌ها علمای دین از انتساب او به صوفیه اطلاع نداشتند. [۱۰]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۷ـ۶۴۸، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
[۱۱]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
۵ - عنوان خلیفةالخلفائیدر ۱۲۱۲ نورعلیشاه، در حضور بزرگان سلسله نعمت‌اللهیه، حسین علیشاه را به جانشینی خود معرفی کرد و در همان سال درگذشت. حسین علیشاه اندکی بعد از شاه علیرضا دکنی، قطب سلسله نعمت‌اللهیه در حیدرآباد دکن، عنوان خلیفةالخلفا گرفت و در ۱۲۱۴، پس از وفات شاه علیرضا، قطب سلسله نعمت‌اللهیه شد و بدین ترتیب، مقام قطبیت این سلسله از هند به ایران انتقال یافت. [۱۲]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
[۱۳]
محمدباقر سلطانی‌گنابادی، رهبران طریقت و عرفان، ج۱، ص۲۱۶، تهران ۱۳۷۱ش.
۶ - مخالفت ملاعلی نوری با حسین علیشاهحسین علیشاه، پس از رسیدن به این مقام، در اصفهان با مخالفت جمعی از علما، مانند ملاعلی نوری ، فیلسوف مشهور آن عصر روبه‌رو شد. گفته‌اند یکی از علت‌های مخالفت ملاعلی نوری ارادت برخی شاگردان او، از جمله ملامحمدعلی نوری و شیخ زاهد گیلانی ثانی، به حسین علیشاه و رفت و آمد آنان نزد وی بوده است. [۱۴]
محمد بن عبداللّه قراگزلو، رساله عرفانی ابحاث عشره، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹، چاپ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران ۱۳۸۵ش.
[۱۵]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۹، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
۷ - تکفیر حسین علیشاهبنابر منابع صوفیه، حسین علیشاه را تکفیر کردند و به او تهمت زدند که داعیه سلطنت دارد. بدین ترتیب، فتحعلی شاه به وی بدگمان شد و او را با غل و زنجیر به تهران احضار کرد، اما پس از گفتگو با وی، با ملاطفت او را به اصفهان بازگرداند. [۱۶]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۲ـ۸۳، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
[۱۷]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۴۹ـ۶۵۰، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
۸ - وفاتحسین علیشاه در ۱۲۳۳ به کربلا مهاجرت کرد و در همان سال بزرگان سلسله نعمت‌اللهیه را احضار و محمدجعفر کبودرآهنگی، ملقب به مجذوبعلی‌شاه، را خلیفةالخلفا نمود و خود در ۱۲۳۴ در کربلا درگذشت. [۱۸]
زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، ج۱، ص۸۳، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست.
[۱۹]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۳۲، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
۹ - اثر باقی‌مانده از حسین علیشاهتنها اثر باقی‌مانده از حسین علیشاه، رساله رد پادُری در پاسخ به شبهات هنری مارتین (متوفی ۱۲۲۷/۱۸۱۲)، مبلّغ مسیحی، است [۲۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۲۱۵.
[۲۱]
مسعود همایونی، تاریخ سلسله‌های طریقه نعمةاللهیه در ایران از سال ۱۱۹۰ هجری قمری تا سال ۱۳۹۶ هجری قمری، ص۶۲ـ۶۳، (تهران) ۱۳۵۵ش.
از این رساله یک نسخه شناخته شده، که در کتابخانه آستان قدس رضوی (ش ۶۹۱۶) موجود است. هدایت در اصول‌الفصول [۲۲]
رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، ج۱، ص۶۶۰ـ۷۲۵، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲.
و معصوم علیشاه در طرائق الحقائق، [۲۳]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۷ـ۲۳۰، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
قسمت‌هایی از آن را نقل کرده‌اند. معصوم علیشاه [۲۴]
محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، ج۳، ص۲۲۷، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش.
گزارش کوتاهی از ملاقات هنری مارتین و حاجی اصفهانی و علت نوشتن رساله رد پادری آورده است. [۲۵]
عبدالهادی حائری، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، ج۱، ص۵۲۶، تهران ۱۳۶۷ش.
[۲۶]
صفورا برومند، پژوهشی بر فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در دوره قاجاریه، ج۱، ص۹۷، تهران ۱۳۸۱ش.
[۲۷]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۰، ص۲۱۴ـ۲۱۵.
[۲۸]
عبدالهادی حائری، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، ج۱، ص۵۳۴ـ ۵۳۹، تهران ۱۳۶۷ش.
۱۰ - محتوای ردپادریبخش عمده‌ای از ردیه حسین علیشاه به دفاع از اعجاز قرآن ، به دلیل تحدّی‌ناپذیر بودن آن، اختصاص دارد. وی در ابتدا به نقد دیدگاه هنری مارتین درباره معجزه پرداخته [۲۹]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۲۰ـ۳۲، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
و نوشته که معجزه ، همچنان که کرامت، یک نوع خرق عادت است، اما معجزه برخلاف کرامت، همراه با ادعای نبوت است و این هر دو با سحر ، که خرق عادات انسانی است و به کمک وسایل و ابزار شیطانی و توسط افراد فاسق صورت می‌گیرد، فرق عمده دارد. [۳۰]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۲۰ـ۲۲، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
سپس، ضمن رد نسبت ساحری به رسول اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، [۳۱]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۳۲ـ۳۴، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
به دفاع از معجزه قرآن و ناتوانی افراد بشر از آوردن مثل آن و رد شبهات هنری مارتین در این‌باره پرداخته است. [۳۲]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۳۳ـ۸۴، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
۱۱ - ناتوانی از آوردن مثل قرآن دلیل بر معجزه بودن آنحسین علیشاه با این‌که به یکی از شبهات هنری مارتین، مبنی بر این‌که پیامبر هیچ معجزه‌ای نداشته، پاسخ نسبتاً مبسوطی داده و آیاتی را که پیامبر از آوردن هر معجزه‌ای استنکاف کرده توضیح داده، [۳۳]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۹۷ـ۱۱۳، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
در بسیاری از مواضع این رساله یادآوری کرده که حتی اگر پیامبر هیچ معجزه‌ای به جز قرآن نداشت، تنها همین ناتوانی از آوردن مثل قرآن برای اثبات نبوت آن حضرت کافی بود. [۳۴]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۳۳ـ۳۴، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
[۳۵]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۱۷ـ۱۱۸، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
[۳۶]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۰، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
۱۲ - دفاع از ذکر نام پیامبر در کتاب‌های انبیای پیشیناز دیگر مباحث این رساله است: دفاع از ذکر نام پیامبر در کتاب‌های انبیای پیشین، [۳۷]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۳۰ـ۱۴۲، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
رفع تهمت از پیامبر دایر بر جهل و پیروی از خواهش‌های نفسانی، [۳۸]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۴۴ـ۱۵۹، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
علت وجود ناسخ و منسوخ در قرآن، [۳۹]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۸، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
و رد اشکال هنری مارتین در کافی نبودن توبه در بخشش گناهان و تأکید مارتین بر قربانی شدن مسیح برای بخشش گناهان بندگان. [۴۰]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۷۹ـ۱۹۰، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
۱۳ - نقد آرای مارتین درباره کفاره بودن قتل حضرت عیسیوی در بخش پایانی رساله به‌طور پراکنده به نقد آرای هنری مارتین درباره کفاره بودن قتل حضرت عیسی علیه‌السلام، [۴۱]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۳، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
[۴۲]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۹۶ـ۱۹۸، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
موضوع تثلیث و الوهیت حضرت عیسی [۴۳]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۶، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
و نقد نظریه خاتمیت حضرت عیسی علیه‌السلام [۴۴]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۱، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
[۴۵]
حسین علیشاه، ردپادُری، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۹، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶.
پرداخته است.۱۴ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه. (۲) صفورا برومند، پژوهشی بر فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در دوره قاجاریه، تهران ۱۳۸۱ش. (۳) عبدالهادی حائری، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران ۱۳۶۷ش. (۴) حسین علیشاه، ردپادُری، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ش ۶۹۱۶. (۵) محمدباقر سلطانی‌گنابادی، رهبران طریقت و عرفان، تهران ۱۳۷۱ش. (۶) زین‌العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست. (۷) محمد بن عبداللّه قراگزلو، رساله عرفانی ابحاث عشره، چاپ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران ۱۳۸۵ش. (۸) محمدمعصوم بن زین‌العابدین معصوم‌علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ش. (۹) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، اصول الفصول فی حصول الوصول، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ش ۱۲۹۷۲. (۱۰) مسعود همایونی، تاریخ سلسله‌های طریقه نعمةاللهیه در ایران از سال ۱۱۹۰ هجری قمری تا سال ۱۳۹۶ هجری قمری، (تهران) ۱۳۵۵ش. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین علیشاه»، شماره۶۲۳۱. رده‌های این صفحه : تراجم | طریقت نعمت اللهیه | علمای شیعه | علمای قرن سیزدهم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن سیزدهم
|